Film Tolkien

Nigdy tu o filmie nie pisałem z kilku powodów. Po pierwsze, nie za bardzo lubię

filmy w ogóle oglądać. Generalnie uważam, że książki są dużo lepsze albo nawet jakikolwiek ruch :P.
Po drugie, nie za bardzo się na tym znam. Mogę jedynie powiedzieć, czy mi się podobało, czy nie podobało.
W tym wypadku, zrobię wyjątek. Darzę wielką atencją twórczość J.R.R. Tolkiena, zatem na film poświęcony wczesnym latom jego życia pójść musiałem. Skończyło się na tym, że postanowiłem się tu uzewnętrznić. Bo o życiu tego brytyjskiego pisarza coś niecoś wiem. A emocje są za duże.
Zatem, jak ktoś nie widział filmu Tolkien, w reżyserii pana Dome Karukoskiego, w tym momencie muszę ostrzec, że dalej czyta na własną odpowiedzialność. Natomiast, jeśli chce odpowiedzi, czy pójść na ten film, to odpowiem krótko - można. Pod warunkiem, że ma się jakieś pojęcie, jak życie pana Tolkiena wyglądało. Jeśli za bardzo się o tym nie wie, to występują dwa powody, dla których tego nie należy robić:

1. Ciężko będzie się połapać, zwłaszcza, jeśli chodzi o nawiązania do twórczości.
2. Wyniesie się nieprawdziwy, a przynajmniej mocno skrzywiony obraz tego wybitnego pisarza.

Mówiąc bardziej wprost... Mimo, że film miał też niemało dobrych momentów, odczucia mam raczej mieszane.


Zatem, co tak bardzo mi nie leżało? Zacznijmy może od strony czysto wizualnej.
Przede wszystkim, zbędne, bezsensowne, a momentami wręcz żenujące efekciarstwo. Naprawdę, większość widzów, którzy poszli na coś takiego (chyba wszyscy, którzy poszli tam z własnej woli, a nie z żoną/mężem/kimkolwiek, kto zaciągnął na seans), zdaje sobie sprawę, kim jest przedstawiony tam człowiek, nie trzeba im walić prosto między oczy, że mowa o twórcy Śródziemia.
Tymczasem, mamy, nie powiem, całkiem udatnie oddane realia bitwy pod Sommą. I w tym bitewnym chaosie, młody porucznik Tolkien, co krok coś widzi. Między spopielonymi drzewami, pędzi Nazgul. Na żołnierzy spada deszcz ognia z miotaczy, które jednak wcześniej były smokiem. Gaz bojowy układa się w kształty Nazguli, czy snuje niczym mgła na Martwych Bagnach.
Już pomińmy, całą resztę takich scen. Możemy zobaczyć, jak młody Tolkien, na przykład, widzi pewne postaci, w plamach słońca na szafie. Też niejednokrotnie są przerysowane. Chociaż, w porównaniu z tymi, wołającymi o pomstę do nieba scenami z Francji, nie są wcale takie złe. Tym niemniej jednak, wyłączywszy kilka takich scen, naprawdę dobrych i  klimatycznych, reszta jest doskonale zbędna.
Odnośnie przedstawienia scen z Wielkiej Wojny, mamy poza tym, jeszcze jeden idiotyzm. Nie jest to już kwestia czysto wizualna, ale w sumie można to tu podciągnąć.
Otóż, mamy tam sceny jak porucznik Tolkien, w okopach pod Sommą, szuka przyjaciela. Trapi go gorączka okopowa, w związku z tym, miota się niczym w jakiejś malignie, raczej bez żadnego rozkazu. Mamy nawet scenę, jak biegnie kompletnie bez broni, pod ostrzałem.
Proszę państwa, tak nie było. Gorączka okopowa, nie usprawiedliwia kompletnej głupoty tej scen. Pozycje w bitwie pod Sommą, to nie był jakiś spacerniak, gdzie każdy mógł się snuć, jak mu się żywnie podoba. Te sceny zatem, pozwolę sobie również podciągnąć jako głupie efekciarstwo. Tym bardziej, że naprawdę, I wojna światowa, nie wymaga takich zabiegów, aby ją przedstawić w sposób, który robi wrażenie. Sama w sobie, była dość widowiskowa. Jakiż to problem pokazać, jak młody Tolkien idzie do normalnego ataku? Chyba żaden.

Właśnie, jeśli w ogóle jesteśmy przy wojnie, to dochodzimy do kolejnej wady tego filmu. Jest on zwyczajnie nieco głupio zrobiony.
Zacznijmy od tego, jak jest skonstruowana fabuła. Młody porucznik Tolkien, jest na wojnie i gdy czasem traci przytomność/odpoczywa, przechodzimy do jego wspomnień z dzieciństwa, a potem ze studiów.
W pewnym momencie, oczywiście wraca do kraju i mamy parę wydarzeń po wojnie, ale jest ich zdecydowanie mniej.
Ten sposób narracji, mnie, szczerze mówiąc, nieco drażnił. Naprawdę wolałbym, taki, że tak powiem, bardziej liniowy. Oczywiście, to moje subiektywne wrażenie, ale uznałem, że ostrzec warto.
Tym bardziej, że to jest tylko wycinek tego mankamentu filmu, czyli niewiarygodnej fabuły.
Najgorszym elementem, było dla mnie, założenie przez Tolkiena i jego przyjaciół z King Edward's School, nieoficjalnego stowarzyszenia - T.C.B.S. Była to grupka rzeczywiście barwna, nie dziwię się zupełnie, że poświęcono jej sporo miejsca i polecam poczytanie o niej. Jednak, tutaj mamy następujący schemat (nieco upraszczam, ale nie za bardzo):
1. Młody Tolkien nie rozmawia z pozostałą trójką (wszystkich było czworo), w końcu daje się przekonać, by wyjść na herbatę.
2. W zasadzie prawie od razu, myślą o nazwie i chcą zmieniać świat.
Rozumiecie, o co mi chodzi? Przedstawienie rozwoju tej relacji, jest kompletnie niewiarygodne. Później zresztą też - jego przyjaciele są przedstawiani tak chaotycznie, że nawet mi, wiedzącemu dobrze kim są ci ludzie, nieraz ciężko było się połapać, kto jest kto.

Jednak, to wszystko mniejsze grzeszki tego filmu. Zdecydowanie największą jego wadą jest to, że jest nieprawdziwy. A przynajmniej, nie do końca prawdziwy.
Ten zarzut jest dość rozbudowany, zatem, pozwolę sobie go rozbić na części. Wcześniej pisałem o dość mało wiarygodnym, przedstawieniu relacji Tolkiena z jego druhami z T.C.B.S. To było tylko wkurzające, ale znacznie gorsze, jest zakłamanie relacji, łączącej przyszłego twórcę Śródziemia, z jego prawnym opiekunem - księdzem Francisem Morganem.
Tutaj słowo wyjaśnienia, dla tych, którzy nie wiedzą, o kogo chodzi. Otóż, ojciec J.R.R. Tolkiena, Arthur Tolkien, zmarł jak przyszły pisarz nie miał nawet pięciu lat. Natomiast, matka Tolkiena, Mabel, gdy miał lat dwanaście.
Wtedy, Johnem i jego młodszym bratem, Hillarym, zajął się właśnie ksiądz Francis Xavier Morgan. Ten kapłan, wcześniej był duchowym przewodnikiem Mabel Tolkien i właśnie jemu, zdecydowała się powierzyć swoje dzieci, na wypadek śmierci. Niestety, ojciec Francis, musiał się podjąć tego zobowiązania.
Pochodził z dość zamożnej rodziny, także finansował tym dwojgu osieroconym chłopcom czesne za dobrą szkołę i pomagał w znalezieniu i opłaceniu przyzwoitej stancji.
Sam Tolkien, nigdy mu tego nie zapomniał. Nie chodziło jednak tylko o wdzięczność. Ojciec Francis był dobrym przyjacielem obojga braci, obaj często służyli na celebrowanych przez niego mszach i wiedzieli, że mogą mu ufać. Sam Tolkien, nazwał potem jednego ze swoich synów "Francis" - właśnie na cześć księdza Morgana.
Tymczasem w filmie Tolkien, mamy kompletnie skrzywioną relację z tymże kapłanem. Ksiądz Morgan, pojawia się na dłużej, właściwie w dwóch scenach. W pierwszej, gdy nakazuje swojemu podopiecznemu, tymczasowe zerwanie relacji z jego ukochaną, Edith Bratt. Wtedy dochodzi do bardzo burzliwego dialogu, między Tolkienem, a księdzem. Pisarz wypomina ojcu Francisowi, że sam nie ma rodziny i co on może wiedzieć. Nie muszę raczej przywoływać całej rozmowy, bo każdy raczej domyśli się, co tam mogło paść.
Problem w tym, że to wcale tak nie wyglądało. O ile nam wiadomo, młody Tolkien, nie był zachwycony, ale jak najbardziej przyjął argumentację ojca Morgana. Już nie mówiąc o tym, że nigdy nie by się nie wyraził w sposób tam przedstawiony. Nie zrozumcie mnie źle, nie padają żadne wulgaryzmy, ale głęboko wierzący katolik, prawie na pewno, by nie powiedział czegoś takiego jak tam.
W zasadzie, mniejsza o szczegóły. Z całej tej sytuacji, wyłania się obraz chłodnej i wręcz wrogiej relacji między Tolkienem, a jego prawnym opiekunem. Co, jak już wspomniałem, wcale prawdą nie było.
W drugiej scenie, ojciec Francis, pociesza Tolkiena, gdy ten już powrócił z wojny. Tutaj już wypada lepiej, ale tym niemniej, gada rzeczy, które ksiądz katolicki z tamtego czasu, na pewno by nie powiedział, a cała rozmowa, wydaje się być nieco drętwa i zdawkowa.
I nie byłoby tak źle, gdyby ksiądz Francis pojawiał się częściej i  relacja między nim, a Tolkienem, była zarysowana wyraźniej. Jednak, w połączeniu z całokształtem, słabo to wygląda.
Mam wrażenie, że niestety reżyser bardzo nie chciał, by ksiądz Morgan się pojawił w tym filmie. Na swoje nieszczęście, nie mógł go kompletnie wyrzucić, bo to już byłoby totalne zakłamanie historii, zatem starał się go zmarginalizować, jak tylko się da. Cóż, uważam, że nieco słabo.

Stosunek Tolkiena, do księdza Morgana, który nieco zniekształcono, jest przejawem tego, czego w ogóle brakuje w tym filmie, tego jak twórca Władcy Pierścieni odnosił się do religii.
Jak już wspominałem, Tolkien uczestniczył w mszach, odprawianych przez księdza Francisa. Nie robił tego, bo od niego wymagano, ale po prostu był, bardzo głęboko wierzącym katolikiem.
Bardzo dbał o uczestnictwo we Mszy Świętej, czy katolickie wychowanie dzieci. Mało tego, był tradycjonalistą, tak dalece przywiązanym do liturgii w tradycyjnym rycie rzymskim, że po Soborze Watykańskim II, dalej wszelkie kwestie odmawiał po łacinie.
I nie mówię o tym, że to wszystko, należałoby w filmie pokazać. Problem w tym, że w tam nie ma prawie nic, co sugerowałoby, że mamy do czynienia z człowiekiem żarliwie wierzącym. A naprawdę, jaki to problem, pokazać, jak Mabel Tolkien, uczyła synów Ojcze Nasz, czy jak sam Tolkien jest na mszy?
Brak nawet tej specyficznej chrześcijańskiej kultury, ani razu nie padają różne sformułowania w rodzaju "o Boże", "Szczęść Boże"  i tak dalej. Co nie tylko zniekształca sam obraz postaci Tolkiena, ale i całej epoki. Większość filmu, rozgrywa się przecież w czasach przed Wielką Wojną, kiedy religijność naprawdę była dość powszechna. Zarówno wśród protestantów, jak i katolików.
Jednak, najbardziej oburzająca rzecz w całym filmie, to ślub Tolkiena z Edith Bratt. A w zasadzie, jego brak.
Jest to tym bardziej niezrozumiałe, że sporo miejsca poświęcono na relację młodego Tolkiena z przyszłą żoną. Później napiszę o tym szerzej, ale na razie wystarczy, że przedstawiona jest ona naprawdę obszernie i pięknie.

Tego zabrakło, panie Karukoski...

A ślubu nie ma, co jest bardzo nie na miejscu. John i Edith, pobrali się jeszcze przed wyjazdem młodego porucznika na front. Zdawali sobie sprawę, że Tolkien może zginąć, ale tym bardziej chcieli w ten sposób być razem. Co, przynajmniej ja, uważam za coś bardzo pięknego.
Tymczasem, w filmie młodzi schodzą się ponownie, praktycznie, gdy Tolkien wchodzi już na statek, który ma płynąć do Francji. Oczywiście, żadnego ślubu rzecz jasna, wcześniej nie było.
Ale, na tym nie koniec. Potem mamy bowiem sceny, jak państwo Tolkien przechadzają się po lesie, razem z dziećmi.
Sceny ładne, ale pojawienie się tych dzieci, nadal nie było poprzedzone ślubem. Oczywiście, fani wiedzą, że Tolkien był żonaty, ale jakby ktoś czerpał wiedzę z tego filmu, to wcale nie byłoby to dla niego takie oczywiste.
Wkurza mnie to, bo relacji Tolkiena i panny Bratt, naprawdę poświęcono sporo czasu. I aż się prosi o ślub, tym bardziej, że on się naprawdę odbył. A od siebie dodam, że udzielenie Sakramentu Małżeństwa w rycie trydenckim, naprawdę można było przedstawić dość widowiskowo.
Ten aspekt to chyba najgorsze zakłamanie obrazu tego wybitnego pisarza. Jednak, to niestety nie koniec.
Tolkien bowiem, aż tak nie cierpiał z powodu swojego udziału w I wojnie światowej. Na froncie, przebywał stosunkowo krótko, bo dość szybko zachorował i większość czasu wojennego, spędził w szpitalach.
Rzecz jasna, to nawet parę dni (a on jednak był tam znacznie dłużej) na wojnie, może się poważnie odbić na zdrowiu psychicznym i fizycznym. Jednak, w przypadku Tolkiena tak nie było.
Oczywiście, był przygnębiony z powodu utraty przyjaciół. Tym niemniej, po wojnie bardzo intensywnie tworzył i prężnie działał jako nauczyciel akademicki.
W filmie natomiast, mamy człowieka, który jest rozbity, nie potrafi pisać. Nie przychodzi, gdy żona go woła (chociaż, według tego filmu chyba niekoniecznie żona), bo nie ma siły wstać z krzesła i tak dalej.
Te obrazy i samo przedstawienie zachowania Tolkiena na wojnie, zdają się kreować go, na kogoś w rodzaju pacyfisty. Tymczasem, to też nie była prawda.
Pisarz doskonale pojmował, czym jest powinność wobec ojczyzny, czy też pojęcie wojny sprawiedliwej. Był zdruzgotany, gdy wybuchła II wojna światowa, co zrozumiałe, ale rozumiał konieczność walki z nazizmem, który budził w nim obrzydzenie.
Inne przekłamanie, chociaż znacznie mniejsze, tyczy się tego, jak Tolkien zachowywał się podczas studiów. Znacznie mniej balował, niż jest pokazane w filmie, bo zwyczajnie, nie mógł sobie na to pozwolić. Był biednym, młodym chłopakiem i musiał mieć wysokie oceny, aby otrzymywać stypendium. Jednak, na to już znacznie łatwiej przymknąć oko, choć momentami razi.

Dobrze, skoro już wylałem takie wiadro pomyj na ten film, wypada napisać, co mi się podobało.
Cóż, poza pewnymi wyjątkami, przede wszystkim, ten film jest bardzo ładny od strony wizualnej i dźwiękowej.
Są pewne potknięcia, ale zasadniczo prawidłowo oddano klimat epoki wiktoriańskiej i edwardiańskiej. Tę niezwykłą dla nas elegancję, wyrażaną nie tylko w stroju, ale przede wszystkim zachowaniu.
Naprawdę klimatycznie ukazano piękno przyrody, tej nieskażonej przemysłem, które Tolkien bardzo cenił. Zwłaszcza robią wrażenie sceny w lesie, gdy Edith tańczy dla młodego Tolkiena. W tych scenach pani Lily Collins, jest naprawdę czarująca. Nawiasem mówiąc, tak naprawdę było i właśnie widząc tańczącą ukochaną, w głowie Tolkiena, zaczęła się rodzić historia Beren i Luthien.

Edith Mary Bratt, czy może Luthien Tinuviel?

 W ogóle, sama gra aktorska pana Nicolasa Houlta i pani Lily Collins, jest świetna. Ich relacja (poza tym mankamentem, o którym wspomniałem), jest naprawdę wiarygodnie przedstawiona. Od pojedynczych spojrzeń przy obiedzie, przez "przypadkowe" spotkania i tak dalej. Osobno także wypadają dobrze i zazwyczaj, miło się na to patrzyło.
Przy tym, tutaj warto zaznaczyć, że tę miłość przedstawiono w taki dość delikatny sposób. Gdy oboje są młodzi, jeszcze zanim Tolkien idzie na studia, de facto nawet nie dochodzi do romansu. Mamy schadzki, ale nic więcej, jedynie czasem okazjonalne zetknięcie dłoni.
Później też nie znajdziemy jakichś scen łóżkowych, czy tym podobnych atrakcji. Tutaj panu Karukoskiemu, trzeba zdecydowanie policzyć na plus, że postawił na to niedzisiejsze przedstawienie tego uczucia. W ten sposób, film mimo wszystko, nie traci klimatu.
Relacja Tolkiena z przyjaciółmi z czasów młodości, mimo mankamentów, ma też swoje jasne strony. Da się niejednokrotnie poczuć tego ducha koleżeństwa.

Jednak, zdecydowaną wisienką na torcie, było przedstawienie fascynacji Tolkiena językami. Widać, jak jeszcze w szkole, doskonale radzi sobie z wymową staroangielskiego, czym imponuje początkowo niechętnemu pedagogowi. Tworzy zaczątki języków, o czym nawet wspomina Edith.
Wreszcie, bardzo ładnie pokazano relację między Tolkienem, a jego mentorem, profesorem Josephem Wrightem. Ich rozmowy, gdy nieco sceptyczny profesor, jest jednak wyraźnie pod wrażeniem rozentuzjazmowanego studenta, który bez problemu pojmuje, jak starszy człowiek widzi język i jego rolę, są być może najlepszym elementem tego filmu.

Piękny Oksford jesienią, schyłek epoki edwardiańskiej i porywająca rozmowa... Czemu ten film nie mógł być taki w całości?

Tolkien. Biografia

Autor:Humphrey Carpenter 

Tłumaczenie: Agnieszka Sylwanowicz

  Wydawnictwo: W.A.B.

Cóż, to by było na tyle, jeśli chodzi o moje wrażenia. Jakbym miał krótko opisać ten film?
Był na pewno miły - nie licząc kilku momentów, oglądało się po prostu przyjemnie. Jednak, nie do końca prawdziwy i sporo mu brakuje, by powiedzieć coś więcej, niż "miły", czy "fajny".
Ocena: 5/10. Ani nie polecam, ani polecam.

PS. Żeby nie było, że tylko narzekam, polecam bardzo biografię Tolkiena, pióra
pana Humphreya Carpentera. Dobrze napisana i treściwa, a już z pewnością bardziej wiarygodna, niż omawiane tu dzieło.

Poza tym, wiem, że od premiery minęło już nieco czasu, ale niestety ten tekst nie zadowalał mnie wcześniej, także nie wrzucałem.
Gdyby ktoś jednak zastanawiał się, czy w ogóle warto ten film obejrzeć, to być może trafi na to. Dlatego (jak również dlatego, że szkoda mi nieco włożonego w tę recenzję czasu), wrzucam, z nadzieję, że komuś się przyda.

Anar kaluva tielyanna